ديو بود اين بي شرف ...

حاصل ِ ما از جهان جز غم نبود
سير ِ گلگشتي به جز ماتم نبود
سال‌ها جستيم و ، حاصل هيچ ، هيچ
آنچه مي‌جستيم در عالم نبود
ناله بي‌خود كنده مي‌شد از جگر
حاجت ِ زير و نياز ِ بم نبود
يك دم از بار ِ گران سر بر نكرد
هر كه پشتش همچو گردون خم نبود
درد ِ خود مهدي زِ افيون چاره كرد
جز بلايي چاره ي ِ اين سم نبود
زين سيه عمّامه ، نكبتْ بار شب
كشت ِ ما را جز تباهي نم نبود
سوختيم و ساختيم اي مدّعي
در تبنگوي ِ شما مرهم نبود [1]
چندمان بفريبي اي رسوا شده
در وقاحت ، كس چو تو محكم نبود
گر نبودي ياد ِ آن روزان ِ شاد
مي پذيرفتيم و ما را غم نبود
ظاهر ِ ما زندگي ، باطن چو مرگ
هرگز اين دو اين چنين توأم نبود
ديده ايران آدم ِ بد ، بي‌شمار
ديو بود اين بي‌شرف ، آدم نبود !

21 – 19 تيرماه 79

GIF

---------------------------
[1] تبنگوي : سبد ِ بافته شده از شاخه هاي نازك . در گويش ِ طبس ، به نوعي از آن كه با ني بافته مي شد « كينو kaynou » و به نوع ِ بافته شده از شاخه ي درخت « چاك » مي گفتيم . ( امروزه از اين چيزها خبري نيست . ) از اوّلي براي اشياء ِ خانگي استفاده مي شد ، مثل ِ قرقره ي ِ نخ و سوزن و ... ، و يا كيسه هاي ِ كوچك ِ گياهان ِ دارويي ؛ و از چاك ، براي حمل ِ ميوه .
در شعر ِ منوچهري ، از ظرف ِ حمل ِ ميوه با نام ِ « تَبَنگوي » ياد شده : ( در يكي از مسمّط ها ، كه در وصف ِ كار ِ دهقان / باغبان در برداشت ِ انگور براي ِ شراب سروده ، دهقان به باغ مي رود و انگورهاي ِ رسيده را مي چيند ... )
وانگه به تبنگويَكَش اندر سپردشان
ور زانكه نگنجند ، بدو در فشردشان
البتّه كاربرد ِ اين واژه منحصر به همين يك مورد نيست . هنوز كتاب هايم را مرتب نكرده ام و همان طور پخش و پلا ست ، و نمي توانم ديوان را پيدا كنم . يادداشت ها كه اصلاً پيدا شدني نيست !
و امّا ، به استناد ِ منظومه ي ِ پهلوي ِ « درخت ِ آسوريگ » ، اين واژه در آن گويش نيز پيشينه داشته . آنجا كه درخت ِ آسوريگ ( خرما ) از سودمندي هاي ِ خود مي گويد ، يكي از موارد همين « تبنگوي » است :
تبنگو از من كنند
دارودان را
شهر به شهر برند
پزشك به پزشك
در متن پهلوي « تبنگوگ » آمده ، كه به كاف هم مي توان خواند و اين دوگانگي موردي كاملاً بديهي و بي نياز از توضيح است ؛ امّا تصوّر مي كنم كه حرف ِ پاياني ممكن است « ي » بوده باشد .
جاودان ياد دكتر ماهيار نوّابي ، در پابرگ نوشته است : « تبنگو » را فرهنگ نويسان ، صندوق ، زنبيل ، سبد ، صندوق و كيسه ي عطّاران و مانند اينها معني كرده اند . ( درخت ِ آسوريگ ، ماهيار نوّابي ، ص 48 و 49 )