قعر ِ مزبله ، و دست ِ رهايی‌بخش

« ... آن نحوی ... در کوی ِ نُغول ِ پُر‌نجاست افتاده بود . يکی آمد که : " هاتِ يَدَک " . معرّب نگفت ؛ کاف را مجزوم گفت . نحوی برنجيد ؛ گفت : " اعبر ، أنت لستَ من اهلی " . ديگری آمد ، همچنان گفت ؛ هم رنجيد ؛ گفت : " اعبر ، أنت لست من اهلی " . همچنين می‌آمدند ، و آن‌قدر تفاوت در نحو می‌ديد ، و ماندن ِ خود در پليدی نمی‌ديد .
همه‌شب تا صبح در آن پليدی مانده بود ؛ در قعر ِ مزبله ؛ و دست ِ کسی نمی‌گرفت ، و دست به کس نمی‌داد . چون روز شد ، يکی آمد ، گفت : " يا ابا عمر ! قد وَقَعتَ فی القَذَر " . قال : " خُذ بيدی ؛ فانّک من اهلی " . دست به او داد ، او را خود قوّت نبود ؛ چون بکشيد ، هردو درافتادند ... ! »

[ مقالات ِ شمس ، دفتر ِ نخست ، ص 156 ]

?
يادداشت‌ها :
( I )
نحوی = عالم ِ نحو
کوی = گودال ، چاله ، کنده ، ...
نُغول = بزرگ و عميق [ فهرست ِ لغات و اصطلاحات ، پيوست ِ کتاب ]
هات يدک = بده دست‌ات [ را ] .
اعبر انت لست من اهلی = بگذر ( برو ) ، تو از اهل من نيستی . ( تو بيگانه‌ای . )
يا ابا عمر ، قد وقعت فی‌القذر = ؟ ( قَذَر = پليدی ، نجاست ، زباله ، ... )
( آخر کسی نيست بگويد تو که عربی نمی‌فهمی ، مرض داری معنی می‌کنی ، که اينجايش را گير کنی ؟! )
خذ بيدی ، فانّک من اهلی = بگير دست‌ام را ، که تو از خودی !
v
( II )
در روايتی از مقالات ، متن عربی ِ اين حکايه نيز آمده ( بنگريد به بخش ِ « گسسته‌پاره‌ها » ی ِ دفتر ِ نخست ، ص 354 . )
در کتاب ِ « مناقب‌العارفين » احمد افلاکی ( جلد 1 ، ص 136 ) ، روايتی از همين حکايت ، از زبان ِ مولانا نقل شده ، که البتّه در بيان به پای ِ روايت ِ حاضر نمی‌رسد .

&
مقالات ِ شمس ِ تبريزی . تصحيح و تعليق : محمّدعلی موحّد . ويراستار : عليرضا حيدری . انتشارات ِ خوارزمی . اوّل ، 1369 هـ . ش . ، تهران .
مناقب‌العارفين . تأليف ِ شمس‌الدّين احمد الافلاکی العارفی ( 2 جلد ) . با تصحيح و حواشی و تعليقات ، به کوشش ِ تحسين يازيجی . ( افست ) دنيای ِ کتاب . چاپ ِ دوّم ، 1362 .