درباره‌‌ی ِ بيت ِ دانش ِ مشهدی

اين بيت ِ دانش ِ مشهدی را در دو سه مأخذی كه تا كنون جسته‌‌ام ، به همين‌‌ صورت ديده‌‌ام :

تاك را سيراب كن ای ابر ِ نيسان ، در بهار
قطره تا می می‌‌تواند شد ، چرا گوهر شود ؟!

در بعضی منابع [1] نوشته‌‌اند كه شاعر به‌‌واسطه‌‌ی ِ اين بيت ، لك روپيه ، ناز ِ شست گرفته است . [2]

منابع و مآخذی كه نگارنده به دست‌رس دارم و بيت را در آن‌ها جسته‌ام ، به قرار ِ زير است :

# كاروان ِ هند ، جلد ِ اوّل ، ص 393 .
# شعرالعجم ، جلد ِ چهارم ، ص 115 .
# برگزيده‌ی ِ اشعار ِ صائب و ... ، ص 113 .
# تذكره‌ی ِ نصرآبادی ، ص 252 .

بر كناره‌ی ِ « برگزيده‌ی ِ اشعار ِ صائب و ... » ، به تاريخ ِ 13790727 ، يادداشت ِ كوتاهی نوشته‌ام ، كه از آن‌جا عيناً نقل می‌كنم :
« " در بهار " به‌طور ِ‌قطع ، وجه ِ محرّف ِ " زينهار " است ( يا شايد كاتبی بی‌مايه اظهار ِ سليقه كرده باشد . ) . جای ِ شگفتی است كه چگونه استاد قهرمان – كه از شناسندگان ِ بزرگ ِ اشعار ِ اين دوره به‌شمار می‌روند - ، متوجّه ِ تحريفی چنين آشكار [ كه به " حشو " و فروافتادن ِ بيت از اوج ِ زيبايی و كوبندگی ِ می‌پرستانه انجاميده ] نشده‌اند ! مگر اين‌كه ، همه‌ی ِ نسخ ِ مورد ِ استفاده‌ی ِ ايشان ، همين وجه ِ محرّف را داشته بوده باشد . »
و بعد ( گويا دقايقی بعد از نگارش ِ يادداشت ) ، افزوده‌ام :
« در تذكره‌ی ِ نصرآبادی [ ص 252 ] نيز " در بهار " ضبط شده ! – زنده‌ياد گلچين ِ معانی نيز ، در كاروان ِ هند [ جلد ِ اوّل ، ص 393 و 398 ] " در بهار " ضبط كرده !! »
( بر كناره‌ی ِ ص 398 كاروان ِ هند نيز ، در 13800608 ، يادداشت ِ مختصری نوشته‌ام ... )

و امّا ، در اين سال‌ها هراندازه فكر می‌كردم كه « زينهار » را كجا ديده‌ام ، يادم نمی‌آمد ؛ و چند روز ِ پيش به اين نتيجه رسيدم كه احتمالاً اين وجه از تصرّفات ِ شخصی ِ من بوده و به مرور ِ زمان ، فراموش كرده ، و گُمان بُرده‌ام كه آن را در جايی ديده‌ام . و چنين چيزی ناممكن نيست ...
تا اين‌كه دو سه روز پيش ، در دفترچه‌ای يادگار ِ سال‌های ِ 62 و 63 ، كه در آن منتخبی از يك كتاب ِ برگزيده‌ی ِ اشعار ِ صائب تهيّه كرده‌ام ، بيت ِ مزبور را يافتم . و البتّه ، به نام ِ صائب ! و با قدری اختلاف : تاك را سيراب كن ای ابر ِ رحمت زينهار / ...

با " ابر ِ رحمت " ، صرف ِ نظر از تفاوتی كه در وجه ِ زيبايی‌شناختی ِ بيت پديد می‌آيد ، " در بهار " نيز درست است ، و هيچ ايرادی ندارد . امّا با وجه ِ اصلی – يعنی " ابر ِ نيسان " - ، " در بهار " حشو ِ محض ِ قبيح است ؛ و اصل ِ صورتی كه شاعر گفته همان " زينهار " است ؛ كه ديرك ِ چادر ِ اين بيت محسوب می‌شود ؛ يا دست ِ كم ، به‌منزله‌ی ِ طناب ِ مهار ِ خيمه است !

z
تايپ :
( چهار‌شنبه‏ ، ‏2007‏/10‏/31‏ ؛ پنج‌شنبه‏، 2007‏/11‏/08 )


$
قبلاً ، چند روز پيش ، نخست اين يادداشت را نوشته بودم [ ص1 ، ص2 ، ص3 ، ص4 ] ؛ و بعد ، در تايپ ، سر ِ خود ، يادداشت ِ حاضر را نوشتم !!

&
كتاب‌شناخت :
برگزيده‌ی ِ اشعار ِ صائب و ديگر شعرای ِ معروف ِ سبك ِ هندی . محمّد قهرمان . سازمان ِ مطالعه و تدوين ِ كتب ِ علوم ِ انسانی ِ دانشگاه‌ها ( سمت ) . تهران . چاپ ِ اوّل ، زمستان ِ 1376 . در 5000 نسخه . قيمت : 4500 ريال .
تذکره‌ی ِ نصرآبادی . تأليف ِ ميرزا محمّد طاهر نصرآبادی . مشتمل بر شرح ِ حال و آثار ِ قريب ِ هزار شاعر ِ عصر ِ صفوی ( آغاز ِ تأليف : 1083 هـ . ق . / رک : ص 5 و 6 ) . با تصحيح و مقابله‌ی ِ استاد ِ فقيد وحيد دستگردی . کتاب‌فروشی فروغی . چاپ ِ افست مروی . چاپ ِ سوّم ، 1361 .
شعرالعجم ، يا تاريخ ِ شعرا و ادبيّات ِ ايران ( 5 جلد ، در دو مجلّد ) . تأليف ِ علّامه شبلی نعمانی هندی . ترجمه‌ی ِ سيّد محمّدتقی فخرداعی گيلانی . انتشارات ِ دنيای ِ كتاب . چاپ ِ سوّم ، 1368 . در 3000 نسخه .
كاروان ِ هند ؛ در احوال و آثار ِ شاعران ِ عصر ِ صفوی كه به هندوستان رفته‌اند ( دو جلد ) . تأليف ِ استاد زنده‌ياد احمد گلچين معانی . مؤسّسه‌ی ِ چاپ و انتشارات ِ آستان ِ قدس ِ رضوی – مشهد . چاپ ِ اوّل ، 1369 . در 3000 نسخه .

?
پابرگ‌ها :
[1] بنگريد به منقولات ِ ذيل : شبلی نعمانی ، در « شعر‌العجم » : " داراشكوه به دانش مشهدی برای ِ اين شعر : تاك را سيراب كن ... ، يكصدهزار روپيه انعام داد . ( قريب به دوميليون ريال ِ امروز . [ مترجم ] ) " [ جلد ِ چهارم ، ص 115 ] ؛ احمد گلچين معانی ، در « كاروان ِ هند » : " ... و چندی با داراشكوه به‌سر‌برده و به الطاف ِ فراوان اختصاص يافت . شاهزاده را اين بيت ِ او : تاك را سيراب كن ... ، بسيار خوش‌آمد و لك روپيه بهای ِ آن مرحمت نمود . " [ جلد ِ اوّل ، ص 393 ] .
[2] و به‌‌راستی ، من‌‌هم اگر شاه بودم ( نه كه پول‌‌دار بودم ؛ شاه بودم . پول‌‌داشتن دليل نمی‌‌شود . آدم بايد شاه باشد ، و سواد و شعور هم داشته باشد كه چنين صله‌‌هايی بدهد ! ) همين‌قدر ، شايد هم بيشتر ، جايزه می‌دادم !

Ê